Борбор Азия

Орус полициясынын маалыматына караганда, шектүү катары жубайлар, баланы төрөгөн түркмөнстандык келин жана акушер-гинеколог кармалган. Кыргызстандык жубайлар түркмөнстандык келиндин баласын асырап алууну сүйлөшүп, ага 10 миң рубль төлөп беришкен. Аларга документтерди мыйзамдаштырып алууга жеке клиникада иштеген акушер-гинеколог жардам бергени жана бул кызматы үчүн жубайлардан 150 миң рубль алганы кабарланды.

Орус Ички иштер министрлигинин өкүлү Татьяна Петрова буларды билдирди:

"Болжолдуу маалыматтар боюнча, Борбор Азия мамлекеттеринин биринин жараны кош бойлуу келин менен анын баласын сатып алуу тууралуу келишкен. Баланы жубайларга өткөрүп берген соң төрөгөн келинге 10 миң рубль которулган, андан кийин өтүк берилген. Ыкчам-издөө иштеринин жыйынтыгында Москва жана Щёлково шаардык полициясы тарабынан криминалдык схеманын катышуучуларынын баары кармалып, тергөө органдарына жеткирилип, процессуалдык чечимдер кабыл алынды. Азыркы тапта ымыркай Королёв ооруканасында", - деди ал.

Шектүүлөрдүн Орусиянын Тергөө комитетинде сурак берген видеолорун Москва облусунун полициясы жарыялады.

- Эмне үчүн кармалдыңыз?

- Бир кыз кош бойлуу болчу. Ал баласынан баш тартып жаткан. Мен ал баланы багып алайын дегем, - деп айтты сурак учурунда теги борбор азиялык деген киши.

“Московский комсомолец” басылмасы жубайлардын аты-жөнү Надира менен Кадырбек экенин жазды.

- Ал келин көз жарайын деп калган экен. Балага тарбия бергиси, аны өзүнө калтыргысы келген эмес. Биз муну жакшы мүмкүнчүлүк деп ойлогонбуз. Баланы асырап алгыбыз келген, - деп айтып жатты полиция тараткан видеодо шектүү жигит.

Орус полициясынын маалыматына караганда, кыргызстандык жубайлар асырап алгысы келген баланын энеси түркмөн кызы.

Кыргызстандыктар аны менен келишим түзүп, 10 миң рубль төлөп бергени айтылууда. Түркмөнстандык келин тергөөнүн суроолоруна мындай жооп узаткан:

- Баланын атасы кайда?

- Баланын атасы Краснодарда иштейт.

- Сиздин баланы берип жатканыңызга ал каршы эмеспи?

- Жок.

Орус полициясынын билдирүүсүндө, жубайларга баланы асырап алуу максатында документтерди мыйзамдаштырууга жеке клиникада иштеген акушер-гинеколог жардам берип, бул кызматы үчүн 150 миң рубль алган.

Полиция жубайлар менен дарыгер өз ара келишим түзүп атканда тартылган деген видеосун да жарыялады. Ал диалогдо акушер медициналык картаны бала багып алууну каалаган жана кыргызстандык экени айтылган келиндин атына жасап берерин айтып жатканын көрүүгө болот:

- Алмашуу картасын сенин фамилияңа жасайбыз. Анализдердин баарын жазам. Силер менде каттоодо турганыңарды алмашуу картасына жазып коём. Азыр төрөттү чакырабыз. Эртең менен бала жаткан тонду тешем. "Тез жардам" чакырам. Ал келин сенин паспортуң менен барат. Ага өзүңдүн паспортуңду бересиң.

- Ал жактан көйгөй жаралбайбы?

- Жаралбайт. Ал сенин паспортуң менен төрөтканага барат. Сенин алмашуу картаң менен, сенин фамилияң менен барат. Ага ал жактан баланын төрөлгөнү тууралуу маалымкат берет. Кийин ал маалымкат менен Жарандык актыларды каттоо бөлүмүнө барып, баланын туулгандыгы тууралуу күбөлүк аласыңар.

Тергөө комитети бул дарыгер менчик клиникада иштей турганын маалымдады. Тергөө учурунда ал прокурордун суроолоруна төмөнкүдөй жооп берген:

- Сиз эмне үчүн кармалдыңыз?

- Алмашуу картасын келинге жазып бергеним үчүн кармалдым.

- Сиз картадагы маалыматтарды өзгөрткөнсүзбү?

- Ооба, ошондой.

- Бул ишти канчага жасадыңыз?

- 150 миң рубль.

"Азаттыктын" бул окуяга аралашканы айтылган кыргызстандык жубайлардын адвокаттары жана жакындары менен байланышуу аракетинен азырынча майнап чыга элек.

Түркмөнстандык келин качан төрөгөнү, окуя качан ачыкка чыкканы айтылган жок. Ымыркай азыр ооруканада, ал уулбу же кызбы, маалымат берилбеди. Кийинки тагдыры кандай болору да белгисиз. Маселе сот чечиминен кийин белгилүү болот.

Тергөөдө түркмөн келин баласын багууга дарамети жетпей тургандыктан ушундай кадамга барганын айткан.

Шектүүлөргө Орусиянын Кылмыш-жаза кодексинин “Адам сатуу” беренеси боюнча айып тагылганы белгилүү болду.

Бул берене менен айыпталгандарды үч жылдан 10 жылга чейин эркинен ажыратуу каралган.

Кыргызстанда да кош бойлуу учурунда же төрөгөндөн кийин баласын сатууга аракет кылган учурлар катталып турат, бирок укук коргоо органдары мындай фактылар боюнча статистика жарыялабайт.

Төрт жыл мурда Өзбекстандын Ички иштер министрлиги үч жыл ичинде өлкөдө бала сатуу боюнча 185 факты аныкталганын билдирген.

2019-жылы "Newsweek", "The Independent" басылмалары Орусияда көмүскө базарда сатылып жаткан ымыркайлар менен балдар тууралуу журналисттердин иликтөөсүн жарыялаган, анда бала сатуу боюнча кылмыштуу механизмдердин бетин ачышкан.

Москва, Санкт-Петербург сыяктуу ири шаарларда ымыркай орточо 6500 долларга сатылары, бул баа Орусиянын аймактарына, баланын расасына жана улутуна карап өзгөрө турганы белгилүү болгон.

Касымалиевдин сапары кыргыз-тажик чек арасы боюнча макулдашууларга жетишилген учурга туш келүүдө. Төрт жылдан бери эки өлкөнүн чек арасы жабык жана соода-сатык дээрлик токтоп турат. Буга чек арадагы куралдуу кагылышуулар себеп болгон эле.

Чек ара чечилгенден кийинки сапар

Кыргыз-тажик мамилесин солгундатып, сооданы кан буугандай токтоткон чек ара чатагынан төрт жыл өткөндөн кийин, 4-мартта Кыргызстандын өкмөт башчысы Адылбек Касымалиев расмий сапар менен Тажикстандын борбору Дүйшөмбү шаарына барды. Мунун алдында өткөн жума соңунда Жогорку Кеңештин алты комитети кыргыз-тажик чек арасы тууралуу келишимдин долбоорун жактырган.

Кыргызстандын Министрлер кабинетинин басма сөз кызматы Касымалиев менен Тажикстандын өкмөт башчысы Кохир Расулзоданын жолугушуусу алгач өзүнчө, андан соң кеңейтилген форматта өткөнүн кабарлады. Жолугушууда Адылбек Касымалиев эки өлкөнүн экономикалык кызматташтыгына басым жасаган:

“Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин эки тараптуу мамилелерди жана экономикалык кызматташтыкты мындан ары өнүктүрүү үчүн Тажикстан Республикасынын өкмөтү менен биргелешкен ишти улантууга бекем ниетин баса белгилегим келет”, - деген кыргыз өкмөт башчысы.

Адылбек Касымалиев Борбор Азиядагы эң ири долбоор деп саналган Рогун ГЭСине да барды. Өкмөт башчы Тажикстандын тажрыйбасы Кыргызстандагы Камбар-Ата-1 ГЭСин курууда чоң жардам бере турганын белгиледи:

"Рогун ГЭСин курууда топтолгон тажрыйба биз үчүн чоң мааниге ээ. Бул жерде колдонулган технологияларды жана ыкмаларды изилдөө, албетте, өлкөбүздүн жана бүткүл региондун энергетикалык коопсуздугу үчүн стратегиялык мааниге ээ Камбар-Ата- 1 ГЭС долбоорун ийгиликтүү ишке ашырууга жардам берет".

Тажикстандын премьер-министри Кохир Расулзода кыргыз-тажик кызматташтыгын жаңы деңгээлге алып чыгуу зарылдыгын белгилегени да жазылды. Азырынча Тажикстандын өкмөтүнүн сайтына жолугушуу боюнча эч кандай расмий маалымат чыга элек.

Ал эми кыргыз тарап Касымалиев менен Расулзоданын жолугушуусунда Кыргызстандын, Тажикстандын жана Өзбекстандын президенттеринин Тажикстандын Кожент шаарында өтүүчү жолугушуусуна даярдык жөнүндө сөз болгонун да билдири.

Кошуна жайгашкан үч мамлекеттин башчысы Садыр Жапаров, Эмомали Рахмон жана Шавкат Мирзиёев 31-мартта жолугушарын кыргыз өкмөтүнүн өкүлдөрү кабарлаган.

Жогорку Кеңештин депутаты Марлен Маматалиев президенттердин жолугушуусуна чейин кыргыз-тажик чек арасына байланыштуу келишимдер да даяр болуп каларын айтууда:

“Келишимди Жогорку Кеңештен ратификациядан өткөрүүгө даярданып жатабыз. Ноорузда, же болбосо Орозо айынын бүтүшүнө тууралап үч президент жолугушат. Марттын аягында үч мамлекеттин ортосундагы тынчтык орнотуу процесси башталганы жарыяланат. Буга чейин үч өлкө бири-биринин чек арасын бир нече жолу жабышты. Эми аларды ачуу биз үчүн пайда гана алып келет. Анткени Тажикстан Кытай товарларын Өзбекстан аркылуу алып жаткан. Эми Кыргызстан аркылуу ташый баштайт. Мындан бажы төлөмдөрү бизге түшөт. Мунун пайдасы көп болот”.

Борбор Азиядагы суу жана мөңгү запасына бай саналган Кыргызстан менен Тажикстан Фергана өрөөнүндөгү чектеш аймактарында узак жылдар чек арасын тактай албай, арты кагылышууларга чейин жетти. Эки өлкөнүн чек арасынын жалпы узундугу 972 чакырым. Чек ара такталбагандыктан буга чейин суу, жер, жол, жайыт талаштан улам аймакта көп чыр-чатак чыккан. 2021-жылы апрель-май жана 2022-жылы сентябрь айларында кандуу кагылышуу болгон. Ошондон бери чек ара жабык турган. Чек ара жана суу пайдалануу маселеси чечилип алса, карым-катнаш мурдагы калыбына келет деп күтүлүүдө.

27-февралда Жогорку Кеңештин алты комитетинин биргелешкен жыйынында кыргыз-тажик чек арасы тууралуу келишим, эки өлкө ортосундагы жолду пайдалануу жана суу чарба, энергетика объекттерине жеткиликтүүлүктү камсыз кылуу боюнча макулдашуу долбоорлору колдоо тапкан.

Соода алаканы 500 миллионго чыгаруу аракети

Кыргызстан менен Тажикстандын өкмөт башчыларынын жолугушуусунда эки өлкөнүн ортосундагы соода алаканы 2030-жылга чейин 500 миллион долларга чыгаруу пландалганы да айтылды.

Эки өлкөнүн товар жүгүртүүсү чек ара жаңжалына чейин, 2020-жылы 37 миллион долларга жетсе, 2024-жылы соода жүгүртүүнүн көлөмү 1,6 миллион доллардай эле болгон.

Кыргызстан Тажикстандан жер-жемиш, курулуш материалдарын, пахта жибин алса, Тажикстан Кыргызстандан мунай заттарын, көмүр сатып алат. Азырынча эки өлкө ортодогу соода мамиленин көлөмүн беш жылдын ичинде кантип 500 миллион долларга жеткирери белгисиз болуп турат.

Кыргыз тарап Тажикстанда өндүрүлгөн товарларды Евразия экономикалык биримдигинин (ЕАЭБ) аймагына сатууда өткөрүүчү звено болуп берүүгө даярдыгын билдирген.

Экономика илимдеринин доктору Мирланбек Убайдуллаев чек аралардына ачылышы экономикалык жактан Кыргызстанга да, Тажикстанга да пайда экенин айтууда.

“Кыргызстанга жер-жемиш, курулуш материалдары кирет. Ошол эле учурда бизге терс таасирин тийгизе турган көрүнүш да бар. Мисалы, Тажикстан күйүүчү майды көп алат. Мындан улам Кыргызстанда тартыштык жаралышы мүмкүн. Ошентсе да экономикалык жактан алаканы жолго салып ала турган болсок анда эки өлкө саясий оюндарга барбай калышы мүмкүн. Чоң жаңжалдарга да алып келбейт. Экономика деген жакшы мамиленин көпүрөсү да. Ошондуктан экономикалык мамилени күчөтө бериш керек. Анын үстүнө тажик менен кыргыз мамилеге муктаж болуп турат. Кантсе да чек аранын ачылышы баары бир пайда”.

Мындан тышкары өкмөт башчылар энергетика тармагындагы кызматташтыкты, "CASA-1000" долбоорун ишке ашырууну, Кыргызстан менен Тажикстандын ортосунда авиа каттамдарды калыбына келтирүүнү талкуулашты. Эки өлкөнүн бул максаттары качан ишке ашары так айтылган жок. Бирок ортодогу мамиле чек ара документтерине кол коюлуп, өткөрмө бекеттер ачылгандан кийин жандана турган.