Орусия 24-апрелге караган түнү Украинанын бир катар аймактарына, анын ичинде Киевге ракета жана дрон менен чабуул койду.
Украин баш калаасына жасалган соңку айлардагы эң ири чабуулдан тогуз адамдын өмүрү кыйылып, жетимишке чукул киши жараат алды.
Украинанын бийлиги тараткан маалыматка караганда, түнкү чабуул маалында орус армиясы 210дон ашуун ракета жана дрон колдонгон. Алардын ичинде баллистикалык жана канаттуу ракеталар да болгон. Айрымдары Кара деңизден учурулганы кабарланды.
Украинанын абадан коргонуу күчтөрү 100дөн ашык ракетаны атып түшүргөнүн билдирди. Маалыматка караганда, чабуулда Түндүк Кореянын баллистикалык ракетасы колдонулган.
"Киев жана анын айланасындагы аймактар, ошондой эле Житомир, Днепр, Харьков, Полтава, Хмельницкий, Сумы жана Запорожье облустары жапырт чабуулга дуушар болду", — деп жазды Украинанын ички иштер министри Игорь Клименко Телеграмга.
АКШнын президенти Дональд Трамп бир күн мурун Зеленскийге каршы кескин сын айткан болсо да социалдык тармактагы кыска билдирүүсүндө Орусиянын чабуулун айыптады.
«Мен Киевге жасалган Орусиянын соккуларын айыптайм. Зарылчылыгы жок болчу. Убактысы да абдан туура эмес. Владимир, токто! Жумасына 5 миң аскер өлүп жатат. Тынчтык келишимине келели!», — деп жазды ал.
Дипломатиялык аракеттен майнап чыга элек
Соңку күндөрү Батыш өлкөлөрүнүн согушту токтотуу же болбосо убактылуу ок атышууну камсыз кылуу аракеттери жыйынтыксыз болуп жатат.
Орусия чабуулдарын күчөтүп жатса, Украина АКШнын сунуштаган тынчтык планынын жоболоруна каршы экенин билдирүүдө.
"Эгерде Орусия чынында эле ок атышууну токтотууну кааласа, анда мындай ири чабуулдарды токтотушу керек", — деди украин президенти Владимир Зеленский Түштүк Африкадагы сапары учурунда.
Ал түнкү чабуулга байланыштуу бул сапарын токтотуп, Украинага кайтты.
23-апрелде Лондондо тынчтык орнотуу боюнча боюнча жаңы сүйлөшүүлөр өтөт деп күтүлгөн эле. Бирок Американын мамлекеттик катчысы Марко Рубионун акыркы мүнөттө ал жыйынга катышуудан баш тартуусу бул сүйлөшүүсүн макамын төмөндөтүп койду.
Украинанын тышкы иштер министри жолугушуунун макамы төмөндөп калганына калганына карабай Лондонго барган.
Ал Путинди сынга алып, Трамптын администрациясына да капачылыгын билдирди.
"Путин сөз менен эмес, иш менен өзүнүн тынчтык аракеттерине көңүл бурбастыгын көрсөттү. Согушка чекит коюучу тарап Украина эмес, Киев эмес. Москва кыймылдашы керек", — деп жазды Андрей Сибига социалдык тармактагы барагына.
Лондондогу жолугушуулардын деңгээлинин төмөндөшү, сүйлөшүүлөрдүн ийгиликсиз болуп жатышы өлкөлөр ортосундагы кайчы пикирлерди да көрсөттү.
Маалыматтарга караганда, Рубионун чечими Зеленский Вашингтондун сунушуна, тагыраагы Крым жарым аралын Орусиянын аймагы катары таанууга каршы чыккандан кийин кабыл алынган.
Бул сунуш АКШнын көп жылдан бери уланып жаткан саясатына каршы келет. Ошондой эле кайсы гана украин лидери болбосун саясий жактан өз жанын кыюуга тете чечим болуп эсептелет.
"Бул тууралуу сүйлөшүүнүн өзү мүмкүн эмес. Бул биздин Конституциябызга каршы келет. Бул биздин аймак, Украин элинин жери", — деген эле Зеленский Лондондогу сүйлөшүүлөрдүн алдында журналисттерге.
Америка сунуштаган планда Украина НАТОго кошулуу дымагынан баш тартуусу керек деген дагы бар. Анткен менен бул дагы Украинанын Конституциясында бекитилген максат.
Трамп Зеленскийди сынга алды
23-апрелде кечинде Дональд Трамп социалдык тармактар аркылуу жана журналисттерге маек куруп жатып, Зеленскийге дагы сын айтты.
Ал ошондой эле орус президенти Владимир Путин Американын сунуштарына макул болушу мүмкүн экенин кыйытты.
Апта башында Путин Киев менен түз сүйлөшүүлөр даяр экенин ишарат кылган болчу.
Трамптын атайын өкүлү Стив Уиткофф 25-апрелде Москвага учуп барып, Путин менен жолугары күтүлүүдө.
"Менимче, Орусия даяр. Көптөр Орусия бүт Украинаны алгысы келип жатат дешет. Бирок бизде Орусия менен келишим бар. Эми Зеленский менен келишүү керек. Мен Зеленский менен сүйлөшүү оңой болот деп ойлогом. Азырынча тескерисинче болууда", — деди Трамп журналисттерге.
Зеленский социалдык тармакта Трампка жооп берип, АКШнын Мамлекеттик департаментинин 2018-жылдагы Крымды бошотууга чакырган билдирүүсүн кошо жарыялады.
"Биз бул согуштун "тоңдурулган жаңжалга" айланышын, 2-3 жылдан кийин кайрадан согуш тутанышын каалабайбыз. Бизге бекем коопсуздук кепилдиктери керек. Эгер сиз (АКШ) НАТОго мүчөгө болууну колдобосоңуз, бул сиздин чечимиңиз... Бирок Орусиянын ага тыюу салган укугу болбошу керек", — деди Зеленский 24-апрелде Түштүк Африка президенти Сирил Рамафосанын жанында сүйлөп жатып.
Трамп кызматка келгенден кийин 24 сааттын ичинде Украинадагы согушту токтотом деп убада кылган. Кийин маселе 100 күн ичинде чечилерине үмүт артарын айткан. Анткен менен баары ал ойлогондой болбой, сүйлөшүүлөр барган сайын татаалдап жатат. Орус армиясы аскердик жана жарандык объектилерди бирдей аткылап, согуш талаасында үстөмдүк кылууда.
Ошол эле учурда АКШ жана Украина ушул аптада сейрек кездешүүчү минералдык ресурстар боюнча келишимге кол коюуга даярданып жатышкан.
Бул келишимдин айынан февраль айында Трамп менен Зеленскийдин Ак үйдө кайым айтыша кетишкен.
23-апрелде Украинанын “Хочу жить” долбоору Орусия тарапта согушуп жүргөн 900дөн ашуун тажикстандыктын аты-жөнүн жарыялады.
Долбоордун маалыматы боюнча, 2022-жылдан бери Тажикстандын 931 жараны Орусия тарапта согушка катышып, алардын кеминде 196сы каза болгон.
Тизмедегилердин эң кенжеси 18 жашта, улуусу 70те.
"Озоди" радиосу алардын арасында Орусияда көп жылдан бери иштеп жүргөндөр, "Вагнер" менен келишим түзүп кеткендер бар экенин аныктады.
"Алардын көбү Орусияда мыйзамсыз жүрүп, согушка тартылып жатат. "Крокус Ситидеги" теракттан кийин алардын абалы кескин кыйындады", — деп жазды аталган долбоордун өкүлдөрү.
Маалыматка караганда, Борбор Азиянын жарандарын орус армиясына тартуу негизинен үч жол менен ишке ашат: алдамчылык, ири суммадагы акча убада кылуу же басым көрсөтүү.
Буга чейин украин өкмөтүнө караган “Хочу жить” долбоору Орусия тарапта согушуп жүргөн кыргызстандык жана казакстандыктардын да тизмесин жарыялаган. Кыргызстандык 300дөн ашуун жарандын аты-жөнүн тактаган.
Борбор Азия мамлекеттердин өкмөттөрү өз жарандарын чет өлкөдөгү куралдуу кагылыштарга катышуудан баш тартууга жана ага мыйзамдык жаза каралганын эскертип келишет.
Орусияда туткунда каза болгон журналист Виктория Рощинанын сөөгү Украинага өткөрүлүп берилди. Бул тууралуу "Цензор.нет" басылмасына украин ички иштер министринин орун басары Леонид Тимченко билдирди.
"Анын сөөгү февралдын соңунда болгон репатриациянын алкагында өткөрүлдү. ДНК экспертиза сөөк журналистке таандык экенин көрсөттү",- деди ал.
Орусиянын Коргоо министрлиги ал былтыр 19-сентябрда көз жумганын билдирген.
Рощина «Азаттыктын» украин кызматы менен да кызматташкан, согуш тууралуу баяндап турган. 2023-жылдын август айында Запорожье облусунун оккупацияланган аймагында орус аскерлеринин туткунуна түшкөн. Таганрогдогу абактан Москвага которуп жатышканда каза болгон. Өлүмүнүн себеби тууралуу так маалымат жок.
Украинада Рощинанын өлүмүнө байланыштуу кылмыш иши козголгон. Согуш мыйзамдарынын бузулушу жана атайылап адам өлтүрүү деген негизде козголгон ишти Башкы прокуратура тергеп жатат.
Украин бийлигинин маалыматына караганда, Орусияда отузга жакын украин журналисти туткунда кармалууда.
“Согушка Кыргызстандын жарандарын жалдаган” деген айып
Ошто “жалданмачылыкка” шек саналып кармалган Сергей Лапушкин жана дагы бир шектүүнүн адвокаты Эркинбек Жакубакунов “Азаттыкка” кылмыш ишинин айрым жагдайларын айтып берди.
Анын сөзүнө караганда, бир адам шектүүлөргө каршы арыз жазып ошонун негизинде иш козголгон. Кармалган төрт адамдын үчөө орус улутундагы Кыргызстандын жарандары. Адвокат дагы бир адам чет элдик экенин айтып, кайсы өлкө экенин тактаган жок. Алар Украинадагы согушка адамдарды жөнөткөн деп айыпталып жатканын, шектүүлөр мындай кинени четке какканын билдирди.
“Иштин баары ортодогу бир адамдын көрсөтмөсү менен гана болуп жатат. Азырынча конкреттүү факты жок. “Украинадагы согушка Кыргызстандын жарандарын жалдаган” деген айыпты угузушту. Бирок бул (ред: Сергей Лапушкин) “мен эч кимди үгөттөгөн эмесмин, жалдаган да эмесмин” деп күнөөнү мойнуна алган жок”, - деди ал.
"Натальяны чыгарып алабыз"
“Россотрудничествонун” башчысы Евгений Примаков Ош шаарындагы “Орус үйүнүн” кызматкери, Кыргызстанда “жалданмачылыкка” шек саналып кармалган Наталья Секеринанынын кармалышы тууралуу 23-апрелде комментарий берген.
“Бул чагым. Натальяны чыгарып алабыз. Биз өзүбүздүкүлөрдү таштабайбыз. Жыйынтык чыкты: ал натыйжалуу жана жагымсыз болот”, - деп жазды ал.
“Россотрудничество” Наталья Секерина бул уюмда 2024-жылдын июль айынан бери иштеп келатканын буга чейин ырастап, аны Ош шаарындагы “Орус үйүнүн” медиа менен кызматташуу ишине жооп берген кызматкер катары сыпаттаган. Ошондой эле уюм өкмөттөр аралык келишимдин негизинде гана иш алып барарын кошумчалаган.
Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет (УКМК) жалдануу ишине байланыштуу кармалган төрт кишини Бишкекке алып келип, соттун чечими менен алар эки айга камалганы белгилүү болгон. Азырынча иштин чоо-жайы тууралуу расмий маалымат бериле элек. Социалдык тармактардан шектүүлөр Орусиянын “Россотрудничество” уюмунун иш-чараларына катышып жүргөнүн көрүүгө болот.
Россотрудничество - Көз карандысыз мамлекеттер шериктештиги (КМШ) менен иштер, чет жакта жашаган орусиялыктар жана эл аралык гуманитардык алака боюнча федералдык агенттик.
Өзүн Орусиянын гуманитардык таасирин арттыруу жана чет жактагы мекендештерди колдоого багытталган федералдык орган катары көрсөтүп келет.
Анын дүйнөнүн 80 мамлекетинде "Орус үйү" деп аталган 96 өкүлчүлүгү бар экени расмий маалымдаган. Түздөн-түз орус президенти Владимир Путинге баш ийет жана Орусиянын Тышкы иштер министрлигинин карамагында.
Орусия Украинага басып кирген 2022-жылдын февралынан кийин Россотрудничество Евробиримдиктин жана башка бир нече мамлекеттин санкциясына кирген.
Кыргызстандын Бишкек жана Ош шаарларында "Орус үйлөрү" жигердүү иш алып барат.
“Россотрудничество” – чет өлкөдө жашаган орусиялыктарга колдоо көрсөтүү үчүн түзүлгөн федералдык аткаруу органы деп айтылганы менен Орусиянын пропагандасын жайылтат деген сындарга кабылган. Азербайжан быйыл “Россотрудничество” уюмунун ишин токтотуп, “Орус үйү” өкүлчүлүгүн жапкан.
Кармалгандар кимдер?
Кармалгандардын бири Ош шаарынын мэриясынын маалыматтык камсыздоо бөлүмүнүн башкы адиси Сергей Лапушкин. Бишкектин Биринчи май райондук соту 19-апрелде анын бөгөт чарасын карап, 17-июнга чейин камакка алуу чечимин чыгарган. Райондук соттун маалыматына ылайык, Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет ага Кылмыш-жаза кодексинин 416-беренесинин 1-бөлүгүнүн негизинде кылмыш ишин козгогон.
“Башка мамлекеттердеги куралдуу жаңжалдарда же мамлекеттик бийликти кулатууга же аймактык бүтүндүгүн бузууга багытталган зомбулук аракеттерде пайдалануу максатында жалдануучуларды азгырып тартуу, каржылоо, материалдык жактан камсыз кылуу, үйрөтүү, ошондой эле жалдануучуларды согуштук жаңжалдарда же аракеттерде пайдалануу”, - деп айтылат Кылмыш-жаза кодексинин 416-беренесинин 1-бөлүгүндө.
Бул берене менен күнөөлүү деп табылган адам жети жылдан он жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратылат. Сергей Лапушкинге андан тышкары Кылмыш-жаза кодексинин 43-беренеси – “Адамдардын тобу жана алдын ала бүтүм боюнча адамдардын тобу тарабынан жасалган кылмыштын аткаруучуларынын жана кошо катышуучуларынын жоопкерчилиги” менен да айып коюлууда. Ал кармалганын Ош шаарынын мэриясынын маалыматтык камсыздоо бөлүмүнүн башчысы Жумамидин Сулайманкулов да ырастады.
“Жумушта отурганда укук коргоо кызматкерлери “биз менен барыш керек” деп алып кеткен. “Тергөөгө алып кеттик” дешкен. Андан кийин эле маалымат ала алган жокпуз. Эмне маселе боюнча деп сурасак эч нерсе деп айтышкан эмес. Эмнеге экенин биз деле кечээ билдик. Эч нерсесин байкаган эмеспиз. Шаарда башка адамдар менен деле мамилеси жакшы болчу. Укук коргоо органдарынын мүмкүн далилдери бардыр. Ага комментарий бере албайбыз”, - деди ал.
Жеңишбек Токторбаев Ош шаарына мэр болуп дайындалгандан бери мэриянын кызматкерлерин ээрчитип алып таң эрте көчө кыдырып, тапшырмаларды берип келет. Ал видеолордон Сергей Лапушкинди да көрүүгө болот.
Лапушкин көбүнчө мэриянын ишмердигин чагылдырган фотограф катары иштеп келген. “Азаттык” аны тааныган айрым адамдар менен сүйлөштү. Алар Сергей Лапушкиндин кармалышы күтүүсүз болгонун айтып, коюлуп жаткан кине тууралуу кабары жок экенин билдиришти.
Ушул эле иш боюнча Ошто жергиликтүү журналист, Орусиянын “Россотрудничество” уюмунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнүн филиалы – “Ош шаарындагы орус үйүнүн” кызматкери Наталья Секерина да кармалган. Ага да Кылмыш-жаза кодексинин “Жалданмачылык” беренеси менен айып тагылып, камакка алынды.
“Бишкек шаарынын Биринчи май райондук сотунун 2025-жылдын 19-апрелиндеги чечими менен айыпталуучу С.Н.В. 2025-жылдын 17-июнуна чейин камакка алынды. Ага камакка алуу түрүндөгү бөгөт чарасын колдонуу жөнүндө Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин Башкы тергөө башкармалыгынын тергөөчүсү өтүнүч берген”, - деп айтылат Бишкектин Биринчи май райондук соту “Азаттыкка” берген маалыматта.
Наталья Секеринанын Фейсбуктагы баракчасында “Ош шаарындагы орус үйүнүн” кызматкери катары материалдарды даярдап, 2024-жылы бир нече видеолорду бөлүшкөнүн көрүүгө болот. Бул уюмдун сайтында Сергей Лапушкин катышкан бир катар иш-чаралардын сүрөттөрү жана маалыматтар бар.
Наталья Секеринанын жолдошу “Азаттыкка” комментарий берүүдөн баш тартты. Ал адвокат менен кеңешип туруп жооп берерин айтып, бирок кийин байланышкан жок.
Наталья Секерина буга чейин Ошто жергиликтүү жалпыга маалымдоо каражаттарында журналист катары иштеп жүргөн.
Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет Сергей Лапушкин менен Наталья Секеринага козголгон кылмыш иши тууралуу маалымат бере элек.
- Биринчи май райондук соту ушул эле ишке байланыштуу дагы эки адам - С.В.Т. жана В.В.А. камакка алынганын кабарлады. Алардын толук аты-жөнү тууралуу маалыматты тактай алган жокпуз.
Кайсы өлкөдөгү куралдуу жаңжалга байланыштуу сөз болуп жатканы азырынча белгисиз. Украинадагы согуштук аракеттерге байланыштуу болушу мүмкүн деген божомол айтылып жатат. Бирок укук коргоо органдары расмий маалымат бербегени үчүн аны так айтуу мүмкүн болбой турат.
Украинада согушка катышкан кыргызстандыктар
Бирок буга чейин Орусиянын армиясынын катарында Украинада согушка катышкан үч кыргызстандык аныкталып, сот жообуна тартылган.
Украинадагы согушка катышканы үчүн соттолгон кыргызстандык Аскар Кубанычбек уулу орус армиясы менен кайрадан келишим түзгөнү кабарланган. Ал 2023-жылы Кыргызстанда жети жылга соттолуп, кийин орус бийлигинин кийлигишүүсү менен пробация менен бошотулган соң чек араны мыйзамсыз кесип өтүп, Орусияга чыгып кеткен.
Араванда Украинадагы согушка катышкан деп шек саналган жаран 2024-жылы беш жылга соттолсо, Нарында Орусиянын “Вагнер” менчик аскер компаниясы менен согушка барганы үчүн соттолгон Бекназар Бөрүгул уулу ошол эле жылы мунапыс менен абактан бошотулган.
Кыргызстандын мыйзамы жарандарга чет өлкөдөгү согуштук аракеттерге катышуусуна тыюу салат. Атайын кызмат бул кылмышты жасагандар 15 жылга чейин абакка кесилерин эскертип келет.
10-апрелде Украинанын “Хочу жить” долбоору Орусия тарапта украиндерге каршы согушту деген 360 кыргызстандыктын аты-жөнүн жарыялаган. Долбоордун маалыматы боюнча, алардын кеминде 38и каза болгон.